Z elementami małej architektury mamy do czynienia każdego dnia – otaczają nas w parkach, na osiedlach, a także w prywatnych ogrodach i na działkach. Od ławek, przez kosze na śmieci, aż po przydomowe altany, te niewielkie obiekty budowlane odgrywają istotną rolę w przestrzeni miejskiej, jak i ogrodowej. W dzisiejszym artykule zastanowimy się nad tym, czym dokładnie jest mała architektura i jak postrzegamy ją z punktu widzenia prawa. Przedstawimy także przydatne wskazówki, dzięki którym dobór elementów małej architektury stanie się łatwiejszy.

Definicja i zakres pojęcia małej architektury

Mała architektura to zespół niewielkich obiektów budowlanych, wznoszonych w celu zagospodarowania terenu. Elementy te powinny wpisywać się w charakter danego miejsca i tworzyć estetyczną oraz funkcjonalną przestrzeń. Definicja obiektu małej architektury w Polsce znajduje się w art. 3 pkt 4 ustawy Prawo budowlane. Zgodnie z tym przepisem, do grupy tej zaliczamy m.in.:

• obiekty kultu religijnego, w tym kapliczki, krzyże przydrożne, czy figury;
• obiekty architektury ogrodowej, np. posągi, wodotryski, pergole;
• obiekty użytkowe do rekreacji codziennej i utrzymania porządku, np. piaskownice, huśtawki, ławki ogrodowe, śmietniki, latarnie.

O małej architekturze możemy mówić zarówno w przypadku elementów zlokalizowanych w przestrzeni publicznej, jak i na prywatnych posesjach. W związku z tym wyodrębniamy:

• Małą architekturę miejską – obiekty służące utrzymaniu porządku, zapewnieniu bezpieczeństwa i stworzeniu warunków do rekreacji (kosze na śmieci, latarnie, miejskie stojaki rowerowe, place zabaw). To zazwyczaj większe elementy, wykonane z materiałów odpornych na intensywne użytkowanie (np. kamień, beton, metal). Są dostępne dla mieszkańców na osiedlach, przy ulicach, w parkach i na skwerach.
• Małą architekturę ogrodową – to przede wszystkim obiekty o funkcji estetycznej i rekreacyjnej, ułatwiające wygodne korzystanie z danej przestrzeni (murki, pergole, domki narzędziowe, huśtawki, rzeźby). Znajdziemy je w ogrodach i na działkach, gdzie służą właścicielom posesji i ich najbliższym.

Podział obiektów małej architektury

Ze względu na pełnioną funkcję, obiekty małej architektury możemy podzielić na różne kategorie. Wyróżniamy:

• Obiekty użytkowe – ławki, lampy parkowe, kosze na śmieci, wiaty rowerowe, osłony drzew, tablice informacyjne, przystanki autobusowe, słupki uliczne.
• Obiekty rekreacyjne – stoliki, leżaki miejskie, piaskownice, urządzenia do ćwiczeń budowane w ramach siłowni plenerowych, stoły do ping-ponga.
• Obiekty estetyczne i upamiętniające – posągi, rzeźby, instalacje artystyczne, donice, fontanny, kwietniki, obeliski, tablice pamiątkowe.
• Obiekty sakralne – kapliczki, figury świętych, krzyże przydrożne.

Mała architektura a przepisy prawne

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, budowa obiektów małej architektury poza miejscem publicznym nie wymaga pozwolenia na budowę (art. 29 ust. 1 pkt 22 ustawy Prawo budowlane). Co do zasady, nie musimy zatem dokonywać żadnych zgłoszeń, gdy umieszczamy na swojej działce obiekty użytkowe, elementy estetyczne czy też związane z kultem religijnym.

Istnieje jednak kilka wyjątków, gdy musimy wystąpić z wnioskiem o pozwolenie na budowę. Dzieje się tak w przypadku zakładania oczek wodnych lub basenów o powierzchni większej niż 50 m², ogrodzeń wyższych niż 2,20 m (licząc od poziomu gruntu) oraz altan o powierzchni zabudowy powyżej 35 m².

Zgłoszenia zawsze wymaga umieszczanie obiektów małej architektury w miejscu publicznym. W dokumencie skierowanym do organu administracji architektoniczno-budowlanej musimy zawrzeć rodzaj i zakres niezbędnych robót budowlanych oraz termin ich rozpoczęcia. Konieczne jest także dołączenie projektu zagospodarowania terenu, oświadczenia o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane oraz stosownych zgód i opinii.

Przykłady zastosowania małej architektury w przestrzeni publicznej

Dzięki zastosowaniu małej architektury przestrzeń publiczna staje się bardziej funkcjonalna i estetyczna. Elementy rekreacyjne, takie jak ławki miejskie, leżaki i zestawy mebli piknikowych, służą odpoczynkowi i integracji mieszkańców. Z kolei place zabaw z huśtawkami, karuzelami, drabinkami i zjeżdżalniami zachęcają najmłodszych do spędzania czasu na świeżym powietrzu. Dorośli mogą natomiast skorzystać z aktywnej rozrywki i podnieść sprawność fizyczną dzięki siłowniom plenerowym, wyposażonym w drążki, poręcze, orbitreki i wioślarze.

Architektura uliczna ułatwia natomiast poruszanie się po terenie. Tablice informacyjne, drogowskazy, mapy i plany okolicy zapewniają dostęp do informacji i pomagają zorientować się w topografii terenu. Nie bez znaczenia pozostaje także aspekt bezpieczeństwa mieszkańców i turystów. Odpowiednie oświetlenie poprawia widoczność po zmroku, a barierki i balustrady zabezpieczają pieszych i rowerzystów przed upadkami.

Jakie znaczenie ma mała architektura w przestrzeni miejskiej?

Dobrze zaprojektowane i wkomponowane w otoczenie elementy małej architektury podnoszą walory estetyczne przestrzeni publicznej. Są również ważne z punktu widzenia budowania lokalnej tożsamości – mogą nawiązywać do historii, kultury lub charakteru regionu, podkreślając jego unikalność. Nie możemy jednak postrzegać małej architektury jedynie jako zbioru przyjemnych dla oka dodatków. Obiekty takie jak kosze na śmieci, meble miejskie czy stojaki rowerowe każdego dnia ułatwiają funkcjonowanie w przestrzeni publicznej. Poszczególne elementy dzielą także teren na strefy, wskazują ścieżki komunikacyjne i organizują ruch pieszy. Przy ich pomocy włodarze miasta wydzielają bezpieczne strefy relaksu, tworząc miejsca spotkań i nawiązywania nowych znajomości. Odpowiednio zaprojektowana mała architektura okazuje się zatem inwestycją w jakość życia mieszkańców.

Czym kierować się podczas wyboru elementów małej architektury w przestrzeni publicznej i prywatnej?

Podczas wyboru małej architektury, powinniśmy wybierać przede wszystkim rozwiązania dopasowane do funkcji danej przestrzeni. W miejscach rekreacyjnych (np. parkach i skwerach), dominować będą ławki ogrodowe, leżaki, altany i place zabaw – wszystko, co sprzyja spędzaniu czasu na świeżym powietrzu. Z kolei przy przystankach komunikacji miejskiej i przed budynkami użyteczności publicznej, kluczowe będą wiaty, stojaki na rowery, kosze na śmieci i tablice informacyjne. Na reprezentacyjnych placach i w prywatnych ogrodach na pierwszy plan wysuwają się zaś elementy dekoracyjne – fontanny, kwietniki i drobne rzeźby.

Niezależnie od funkcji, niezwykle ważna jest również trwałość zastosowanych materiałów. By elementy małej architektury mogły służyć nam przez długie lata, muszą być odporne na deszcz, śnieg, mróz, promieniowanie UV oraz uszkodzenia mechaniczne. Wybierajmy przede wszystkim stal nierdzewną, beton architektoniczny, drewno impregnowane ciśnieniowo czy tworzywa sztuczne wysokiej jakości. Pamiętajmy także, że dobierane przez nas obiekty powinny harmonijnie współgrać z architekturą budynków, zielenią oraz stylem danego miejsca. Weźmy pod uwagę również ekologię – coraz popularniejsze stają się elementy wykonane z materiałów pochodzących z recyklingu i energooszczędne oświetlenie. Możemy rozważyć też rozwiązania inteligentne, takie jak ławki solarne z możliwością ładowania urządzeń mobilnych czy interaktywne tablice informacyjne.

FAQ

Czy altana to obiekt małej architektury?

Altana, ze względu na swoje wymiary, najczęściej nie jest traktowana jako obiekt małej architektury. Jeśli chcemy postawić konstrukcję o powierzchni zabudowy mniejszej niż 35 m², konieczne będzie zgłoszenie budowy. Z kolei przy powierzchni zabudowy przekraczającej 35 m², musimy już uzyskać pozwolenie na budowę.

Czy kosze na psie odchody wymagają pozwolenia na budowę?

Umieszczenie kosza na psie odchody an prywatnej posesji nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę ani pozwolenia. W przypadku przestrzeni publicznej należy uzyskać odpowiednie zezwolenie.

Jakie są różnice między małą architekturą ogrodową a miejską?

Mała architektura ogrodowa znajduje się na terenie prywatnym, stanowiąc element dekoracyjny i użytkowy ogrodu lub działki i służąc mieszkańcom posesji. Mała architektura miejska jest zaś zlokalizowana w przestrzeni publicznej i dostępna dla wszystkich. Służy poprawie komfortu życia w mieście, ułatwia komunikację, orientację w terenie, odpoczynek i rekreację.

Podsumowanie

Mała architektura to niezwykle istotna część przestrzeni – zarówno miejskiej, jak i prywatnej. Odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu otoczenia, wpływając na jego estetykę, bezpieczeństwo i komfort użytkowania. Obejmuje szeroki zakres elementów: od konstrukcji użytkowych, przez architekturę ogrodową, aż po obiekty o charakterze artystycznym, sakralnym i upamiętniającym. Dobrze dobrana ułatwia codzienne funkcjonowanie oraz buduje lokalną tożsamość, tworzy miejsca spotkań i sprzyja integracji społecznej. Pamiętajmy, że przygotowanie odpowiedniego projektu i wkomponowanie elementów w otoczenie sprawią, że będziemy cieszyć się funkcjonalną i przyjazną przestrzenią każdego dnia.